Hava Kirliliği Nedir?

Hava kirliliği, atmosferde bulunan partikül veya kirletici gaz yoğunluğunun canlıların sağlığına zarar verecek veya maddi hasar oluşturacak duruma ulaşmasıdır. Kısaca hava kirliliği, havada sağlık riski oluşturan seviyelerde toksik kimyasalların veya bileşiklerin (biyolojik kökenli olanlar dahil) varlığı olarak tanımlanabilir.

Daha geniş anlamda, hava kirliliği, havada genellikle bulunmayan ve havanın kalitesini düşüren veya yaşam kalitesinde zararlı değişikliklere neden olan kimyasal veya bileşiklerin bulunmasıdır (ozon tabakasına zarar verir veya küresel ısınmaya neden olur).

Hava Kirliliği Kaynakları

1. Sanayi Faaliyetleri

Fabrikalardan Kaynaklanan Emisyonlar: Sanayi süreçleri, partikül madde, uçucu organik bileşikler (VOC’ler), kükürt dioksit (SO2), azot oksitler (NOx) ve kurşun, civa ve kadmiyum gibi ağır metaller dahil olmak üzere bir dizi kirleticiyi atmosfere salar.
Kimya Tesisleri: Kimyasal üretim tesisleri tehlikeli kimyasalları ve gazları atmosfere salar, bu da hava kirliliğine katkıda bulunur. Bu kimyasallar arasında klor, amonyak ve çeşitli uçucu organik bileşikler bulunabilir.
Enerji Santralleri: Özellikle kömür veya diğer fosil yakıtların kullanıldığı enerji üretim santralleri, sera gazları (CO2) ve diğer kirleticileri atmosfere yayabilir.

2. Ulaşım

Araç Emisyonları: Otomobil, kamyon ve diğer araçlarda benzin ve dizel yakıtların yanması, hava kirliliğinin önemli bir kaynağıdır. Bu, karbon monoksit (CO), azot oksitleri (NOx), hidrokarbonlar ve partikül madde gibi kirleticileri atmosfere salar.
Uçaklar: Hava yolculuğu da hava kirliliğine katkıda bulunur, yüksek irtifalarda gazlar ve partikülleri atmosfere salar, bu da hava kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Deniz Taşımacılığı: Yük ve yolcu gemileri ağır yakıtlar kullanır ve bu da kükürt dioksit (SO2) ve partikül madde yayılmasına neden olur, hem kıyı bölgelerini hem de açık deniz alanlarını etkiler.

3. Fosil Yakıt Yanması

Konut Isıtma: Ev ısıtması için doğalgaz, ısınma yağı ve kömür gibi fosil yakıtların yakılması, karbon monoksit (CO) ve kükürt dioksit (SO2) gibi kirleticilerin atmosfere salınmasına yol açabilir.
Ticari Binalar: Konut ısınmasına benzer şekilde, ticari binalarda ısıtma ve elektrik üretimi için fosil yakıtların kullanılması hava kirliliğine katkıda bulunur.
Enerji Santralleri: Endüstriyel enerji santrallerinin yanı sıra, konut ve ticari enerji üretimi de fosil yakıtlardan kirletici maddeler yayabilir.

4. Tarım

Hayvancılık: Hayvancılık, hayvanların midesindeki enterik fermantasyon nedeniyle metan (CH4) emisyonları üretir, bu da hava kirliliğine katkıda bulunur.
Pestisit ve Herbisit Kullanımı: Tarımda pestisitler, herbisitler ve böcek ilaçlarının kullanımı atmosfere uçucu organik bileşiklerin (VOC’ler) salınmasına neden olabilir.
Gübre Yönetimi: Hayvan gübresinin yanlış işlenmesi ve bertarafı amonyak (NH3) ve diğer kokulu bileşiklerin atmosfere salınmasına yol açabilir.

5. Orman Tahribatı

Arazi Temizliği: Ormanların kesilmesi ve arazinin tarım, inşaat veya diğer amaçlar için temizlenmesi, partikül maddeyi atmosfere salar.

6. Atık Bertarafı

Çöplükler: Çöplükler organik atıkların anaerobik olarak çürüdüğü için metan gazı (CH4) üretir. Diğer atık bertaraf yöntemleri, yakma gibi, çeşitli kirleticileri atmosfere salabilir.

7. İnşaat ve Yıkım

Toz ve Partikül Madde: İnşaat ve yıkım faaliyetleri toz ve partikül madde üretir, bu da yerel hava kirliliğine katkıda bulunur.

8. Ev İçi Faaliyetler

Katı Yakıt Yakılması: Bazı bölgelerde evlerde odun, kömür ve biyokütle gibi katı yakıtların kullanılması, partikül madde ve karbon monoksit (CO) gibi kirleticilerin iç ve dış mekanlara salınmasına neden olabilir.

9. Doğal Kaynaklar

Volkanik Patlamalar: Volkanik patlamalar atmosfere gazlar ve partikül madde yayabilir, bu da yerel hava kirliliği oluşturur.
Orman Yangınları: Orman yangınları büyük miktarda duman ve partikül madde yayabilir, bölgesel ve daha geniş alanlardaki hava kalitesini etkileyebilir.
Toz Fırtınaları: Doğal olaylar olan toz fırtınaları ve kum fırtınaları, uzun mesafeler boyunca toz ve partikül madde taşıyabilir, çeşitli bölgelerde hava kalitesini etkiler.

10. Arazi Kullanımı Değişiklikleri

Şehirleşme: Şehirleşme ve arazi kullanımındaki değişiklikler doğal ekosistemleri bozabilir ve hava kalitesinde değişikliklere neden olabilir.

11. Deniz Sisi ve Deniz Biyogenik Emisyonlar

Deniz Kaynakları: Deniz sisi ve deniz organizmalarının emisyonları çeşitli organik bileşikleri atmosfere salabilir, kıyı hava kalitesini etkileyebilir.

12. Doğal Radyoaktif Kaynaklar

Radon Gazı: Radon, radyoaktif bir gazdır ve yer kabuğundan yayılabilir, iç mekan hava kirliliğine katkıda bulunabilir.

13. İç Mekan Hava Kirliliği

Ev Ürünleri: Bazı ev ürünlerinin kullanımı, boya, çözücüler ve temizlik maddeleri gibi, iç mekanlarda uçucu organik bileşiklerin (VOC’ler) iç mekan havasına salınmasına neden olabilir.

14. Anız Yakımı

Tarım Artığı Yakılması: Bazı tarım uygulamalarında, hasattan sonra tarım artıklarının yakılması, partikül madde ve diğer kirleticilerin atmosfere salınmasına yol açabilir.
Hava kirliliği kaynakları ve türleri bölgeden bölgeye değişebilir ve yerel sanayi, tarım ve ulaşım uygulamaları, aynı zamanda doğal coğrafi özellikler tarafından etkilenir. Hava kirliliğinin olumsuz etkilerini hafifletmek için etkili hava kalitesi yönetimi ve kirlilik kontrol önlemleri, hem insan sağlığı hem de çevre üzerindeki olumsuz etkileri azaltmak için önemlidir.

En Yaygın Hava Kirletici Türleri

Çok sayıda kirletici, havayı çok çeşitli şekillerde kirletebilir. Herhangi bir zehirli kimyasal, soluduğumuz havayı kirletmek için atmosfere girebilir. Havada bulunan aerosol parçacıkları da (gazın içerisinde bulunan sıvı ve katı parçacık bulutları) kirleticiler içerebilir.

Hava kalitesini düşüren kimyasal bileşikler genellikle hava kirleticileri olarak adlandırılır. Bu bileşikler havada iki ana biçimde bulunabilir:

Gaz halinde (gaz olarak),
Katı halde (havada asılı partikül madde olarak).

Kükürt Oksit (SOx)

Volkanik faaliyet, endüstriyel süreçler ve fosil yakıtların yakılmasıyla üretilen zehirli gazlar.

Kükürt oksitler her yerdedir. Bazıları doğal olarak meydana gelir (örneğin volkanik püskürmelerde) ve nispeten zararsızdır; ancak bazıları endüstriyel işlemenin bir yan ürünü olarak insan yapımı olabilir ve son derece toksiktir.

Azot Oksit (NOx)

Azot oksitler, endüstriyel medeniyetin çoğunlukla talihsiz bir yan ürünü olarak çevremizde mevcuttur. Birçok faydalı kullanımları olsa da, ağır kirleticiler de olabilirler.

Karbon Monoksit (CO)

Karbon monoksit, dünyanın dört bir yanındaki günümüz şehirlerinde neredeyse her yerde bulunan bilinen bir kirleticidir. Yakıtın (benzin, yağ, motorin, odun, odun kömürü vb.) yakılması işlemi sırasında ortaya çıkar. Bu, araç egzozu ve tütün dumanının yanı sıra yakıtın yakıldığı havalandırılmamış alanlarda bulunduğu anlamına gelir.

Karbondioksit (CO₂)

Karbondioksit atmosferde, Dünya’mızda bulunan suda ve toprakta bulunan doğal bir bileşiktir. Isıyı emer ve küresel ısınmaya katkıda bulunur, bu da onu hem yararlı hem de insanların geleceği için çok tehlikeli kılar.

Uçucu Organik Bileşikler (VOC: Volatile Organic Compounds)

Uçucu organik bileşikler, karbon içeren ve hızla buhar veya gaza dönüşebilen bileşiklerdir. Bu VOC’ler, benzin veya kömür yakmaktan çözücülere, yapıştırıcılara, kuru temizleme ürünlerine kadar çağdaş yaşamdaki bir dizi ürün veya madde tarafından salınabilir ve hava kirliliğine ve ciddi sağlık sorunlarına katkıda bulunurlar.

Partikül Madde

Partikül madde, çevremizdeki havada bulunan partiküllerin genel adıdır. Bazı parçacıklar mikroskobiktir, bazıları ise çıplak gözle görülebilecek kadar büyüktür. Bazıları iyi huylu, bazıları ise oldukça zehirlidir.

Partikül maddenin ana kaynağı yakıt yakmaktır, yani dizel ve benzinden odun ve yapraklara kadar her şey. İnşaat sahaları, yol çalışmaları, fabrikalar ve taş ocakları diğer partikül madde kaynaklarıdır.

Civa Buharı

Cıva, doğal olarak oluşabilen veya elektrik santrallerinden ve diğer birçok kaynaktan salınabilen ve karaya, toprağa, havaya ve suya yayılan güçlü bir nörotoksindir ve herhangi bir biçimde insan sağlığına son derece zararlıdır.

Radyoaktif Kirleticiler

Radyoaktif Kirlilik, insan faaliyetlerinin neden olduğu doğal radyasyon seviyelerinin artması olarak tanımlanmaktadır. Maruz kaldığımız radyasyonun yaklaşık % 20’sinin insan faaliyetlerinden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Radyasyon salabilen insan faaliyetleri; radyoaktif maddelerin madenciliği, taşınması ve işlenmesi, radyoaktif atıkların taşınması ve depolanması gibi radyoaktif maddelerle ilgili faaliyetleri ve ayrıca enerji üretmek için radyoaktif reaksiyonların (nükleer santraller) kullanımı ve tıpta radyasyon kullanımını (örneğin X-ışınları) içerir.

Amonyak

Amonyak, doğal olarak oluşan ve aynı zamanda üretilebilen bir bileşiktir. Doğal olarak oluştuğunda, çürüyen maddede ve aynı zamanda suda, toprakta ve havada da bulunur. Üretildiğinde, çoğunlukla sıvı halde bulunur ve çok sayıda endüstriyel ve evsel kullanıma sahiptir. Genellikle sıvı halde satılır ve aşındırıcı bir kimyasaldır.

Hava Kirliliği Nedenleri

Hava kirliliği, muhtemelen bugün uygarlığımızın karşı karşıya olduğu en ciddi çevre sorunlarından biridir. Madencilik, inşaat, ulaşım, endüstriyel faaliyetler ve tarım gibi insan faaliyetleri hava kirliliğine neden olur. Bununla birlikte, volkanik patlamalar ve orman yangınları gibi doğal süreçler de hava kirliliğine sebep olur, ancak bunların meydana gelmesi nadirdir ve genellikle hava kirliliğinin her yerde görülen nedenleri olan ve her gün küresel hava kirliliğine katkıda bulunan insan faaliyetlerinden farklı olarak yerel bir etkiye sahiptir.

Okuyun: En İyi 10 Hava Temizleme Cihazı

Çoğu durumda, hava kirleticileri görülemez veya koklanamaz. Ancak bu, sağlık açısından tehlike oluşturacak kadar yüksek miktarlarda bulunmadığı anlamına gelmez!

Ek olarak, bir dizi gaz, “sera etkisi” olarak adlandırılan etkiye yol açar; bu durum, bu gazların daha fazla ısı tutması ve dolayısıyla genel küresel ısınmaya katkıda bulunması anlamına gelir. Sera gazı için en yaygın örnek, birçok endüstriyel işlemden salınan karbondioksittir. Diğer bir örnek, aynı zamanda patlayıcı bir gaz olan metandır.

Başlıca hava kirliliği nedenlerine örnekler:

Hava kirliliğine doğal veya insan kaynaklı (insan yapımı) çeşitli süreçler neden olabilir. Bazı hava kirliliği nedenleri havada belirgin izler bırakır; bazıları ise özel testler yapılmadıkça – veya siz onların etkileri nedeniyle hastalanana kadar fark edilmeyebilir.

Hava Kirliliğinin Doğal Nedenleri

Volkanik faaliyetler – volkanik püskürmeler, bir dizi toksik gaz (sülfür ve klor dahil) ve ayrıca partikül madde (kül partikülleri) yayar, ancak genellikle yerel alanlarla sınırlıdır;
Rüzgarlar ve hava akımları – kirleticileri zeminden hareket ettirebilir ve geniş alanlara taşıyabilir;
Orman yangınları – atmosfere karbon monoksit ve ayrıca partikül madde yayar (PAH’lar gibi organik kirleticiler içerir); önemli alanları etkileyebilir, ancak genel olarak sınırlandırılmış alanlarda etkilidir;
Mikrobiyal bozunma süreçleri – herhangi bir ortamda bulunan mikroorganizmalar, canlı organizmaların doğal bozunma süreçlerinde önemli bir role sahiptir; bu aktivite, gazların, özellikle metan gazının doğal salınımı ile sonuçlanır;
Radyoaktif bozunma süreçleri – yer kabuğunun doğal bozunma süreçleri nedeniyle radon gazı yayılır, bu gaz bodrum gibi kapalı alanlarda birikme potansiyeline sahiptir;
Artan sıcaklıklar – kirli topraktan ve sudan havaya uçarak buharlaşan kirletici madde miktarlarında artışa katkıda bulunur.

Hava Kirliliğinin Antropojenik Nedenleri

Madencilik ve eritme – mineralojik tortuların ezilmesi ve işlenmesi nedeniyle havada asılı kalan partikül madde üzerine adsorbe edilmiş çeşitli metalleri havaya yayar;
Maden atıklarının bertarafı – ince partikül yapıları nedeniyle (maden cevherlerinin ezilmesi ve işlenmesinden sonra ortaya çıkan) rüzgar tarafından geniş alanlara yayılabilen ortam havasına bir metal kaynağı oluşturur;
Dökümhane faaliyetleri – metalik hammaddelerin işlenmesi nedeniyle havada asılı kalan partikül madde üzerinde emilen çeşitli metalleri havaya yayar (fırın kullanımı dahil);
Çeşitli endüstriyel işlemler, depolanmış kimyasalların kazara dökülmeleri ve sızıntıları veya kimyasalların – özellikle uçucu inorganik kimyasalların taşınması ve depolanması yoluyla hem organik hem de inorganik kirleticiler yayabilir.
Taşıma – çeşitli yakıtların (genellikle karbon oksitleri, kükürt oksitleri gibi gazlar) içten yanması nedeniyle egzoz borusu gazları yoluyla bir dizi hava kirletici madde (karbon monoksit, sülfür oksitler ve nitrojen oksitler dahil gazlar ve partikül maddeler) yayar. nitrojen ve PAH’lar gibi organik kimyasallar)
İnşaat ve Yıkım faaliyetleri – çeşitli inşaat malzemeleriyle havayı kirletir. PCB’ler, PBDE’ler, asbest gibi bir dizi yasaklanmış kimyasal içerebilen eski binaların yıkılması özel bir tehdittir.
Kömür Santralleri – kömürü yakarken, bir dizi gazın yanı sıra metaller (As, Pb, Hg gibi) ve organik bileşikler (özellikle PAH’lar) içeren partikül madde yayabilir;
Binaların ısıtılması – yanan fosil yakıtlar nedeniyle bir dizi gaz ve partikül madde yayar;
Atık Yakma – atık bileşimine bağlı olarak, çeşitli toksik gazlar ve partikül maddeler atmosfere yayılır;
Düzenli depolama bertaraf uygulamaları – genellikle, bertaraf alanında doğal mikrobiyal bozunma faaliyetinin yoğunlaşması nedeniyle metan üretir;
Tarım – havayı genellikle amonyak gazı emisyonları ve toksik uçucu organik bileşikler içeren pestisit / herbisit / böcek ilacı uygulaması yoluyla kirletir;
Orman ve tarım yönetiminde yanmanın kontrolü – gazları ve partikül maddeleri yayan kontrollü yanmayı içerir (yukarıda açıklanan orman yangınlarına benzer şekilde)
Askeri faaliyetler – uygulamalar ve eğitim yoluyla zehirli gazlar ortaya çıkarabilir;
Sigara içme – bazıları kanserojen olan bir dizi organik ve inorganik kimyasalları içeren bir dizi toksik kimyasal yayar;
Havada uçucu hale gelen organik çözücüler içeren boya, sprey, vernik vb. ev ürünlerinin depolanması ve kullanılması (dolayısıyla bunları kullanırken hepimizin hissettiği koku);
Kuru temizlenmiş giysiler – kuru temizlemeciler tarafından kullanılan küçük miktarlarda klorlu çözücüler (PCE gibi) veya petrol çözücüleri atmosferde tutulabilir ve yayılabilir; Kuru temizlemecilerden dönen giysiler kapalı iç mekanlarda saklanırsa, bu durum sağlık riski oluşturabilir.

Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkileri

Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerinde ciddi etkileri vardır. Maruziyet düzeyine ve solunan kirletici türüne bağlı olarak, bu etkiler öksürük ve solunum yolunun tahrişi gibi basit semptomlardan astım ve kronik akciğer hastalıkları gibi akut durumlara kadar değişebilir.

Çeşitli hava kirleticilerine uzun süre maruz kalmaya bağlı olarak cilt sorunları ve tahrişler gelişebilir ve hava kirleticileri solunduktan sonra çeşitli kanser formları gelişebilir. Hava kirliliğinin neden olduğu potansiyel hastalıkları ihmal etmeyin.

İnsan sağlığı üzerinde ciddi olumsuz etkileri olan hava kirleticileri toksik ve toksik olmayan olarak sınıflandırılabilir.

Toksik (Zehirli) Kirleticiler

Kanserojen

Asbest, PCE, TCE, vinil klorür (VC), benzen, PAH’lar (benzo [a] piren gibi), etilen dibromür (EDB), etilen diklorür (EDC), PCBc, As, Cd, Ni, Cr, bazı Hg bileşikleri, arsenik oksit, bazı nitratlar, pestisitler / böcek öldürücüler / herbisitler, radon;

Kanserojen Olmayan

Kurşun, karbon monoksit, amonyak, aseton

Toksik Olmayan Kirleticiler

Bu kirleticiler, oksijen tükenmesiyle boğulmaya neden olabilir, bu nedenle belirli miktarlarda ve/veya bağlamlarda hala güvenli değildirler.

Patlayıcı olmayanlar:

Karbondioksit

Patlayıcılar:

Metan

Hava kirliliği, yüksek sayıda orman yangını, ısınan bir iklim ve nüfus artışı ve güçlü bir ekonominin neden olduğu artan insan tüketim kalıplarıyla giderek artıyor ve hava kalitesi düşüyor. Politikacılar hava kirliliği standartlarını tartışsa bile uzun vadeli görünüm belirsizliğini koruyor.

Hava Kalitesi Nasıl Ölçülür?

Hava kalitesini belirlemek için öncelikle kirletici maddenin hava içindeki ortalama konsantrasyonu bir saat boyunca ölçülür. Ardından bu ölçüm, ilgili kirletici maddenin hava kalitesi kılavuzları veya standartları ile karşılaştırılır. Böylece, hava kalitesi “iyi,” “orta,” “kötü,” veya “tehlikeli” gibi kategorilerle değerlendirilebilir. Bu bilgi, halkın hava kalitesi hakkında bilinçli ve güncel bilgilere erişimini sağlar, böylece insanlar sağlık ve güvenliklerini korumak için gerekli önlemleri alabilirler.

Hava kalitesi ile ilgili kategorilere buradan erişebilirsiniz.

Kaynak: Environmental Pollution Centers