Atık Yönetimi ve Önemi

Yaşadığımız dönemin ve geleceğimizin en büyük sorunlardan biri kuşkusuz çevre kirliliğidir. Çevre kirliliğini oluşturan birçok etken bulunmaktadır. En temel sebepler; atıklardır. Hızlı sanayileşme ve artan nüfus ile birlikte üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri artmıştır. Bu nedenle çevresel atıkların da buna paralel olarak arttığını söyleyebiliriz.

Atık sorunu bizleri ciddi anlamda etkilemektedir. Bu bağlamda da atığı doğru yönetmek çok büyük önem taşımaktadır. Bir çevre mühendisi ve geri dönüşüm sektörünün içinde çalışan biri olarak atık yönetimini kısaca anlatıp neden önemli olduğundan bahsetmek istiyorum.

Atık Yönetimi Nedir?

İçindekiler

Atık yönetimi; üretim, uygulama ve tüketim gibi faaliyetler sonucunda çıktı olarak nitelendirilen evsel, tehlikeli, tehlikesiz ve tıbbi atıkların minimizasyonu, kaynağında ayrı toplanması, ara depolanması, ön işleme tabi tutulması, gerekli durumlarda atık aktarma merkezlerinin kurulması, geri kazanımı, bertarafı süreçlerini içeren bir yönetim biçimidir. Atık yönetiminin amacı, insan etkisiyle ortaya çıkan atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimini sağlamaktır.

Atık Hiyerarşisi

Atıklar için; atık hiyerarşisine göre en öncelikli seçenek kaynağında önleme ve azaltmadır.

1. Atık Önleme

İlk sırada yer alan ve atık hiyerarşisinin en önemli basamağıdır. Atık önlemede amaç ürünün ömürlerinin uzatılması, yeniden kullanılmasının sağlanmasıdır. Doğal kaynakları olabildiğince az kullanarak, ürünleri atık olarak değerlendirmeden önce tekrar kullanılabilirliğini gözden geçirmek ve ürünlerin kullanım sürelerini uzatmak atık önleme yollarıdır.

2. Atık Azaltım

Atık önlemenin daha az mümkün olduğu zamanlarda atık azaltma yoluna başvurulur. Üretimde daha az hammadde kullanımı ve gereksiz tüketimin azaltılmasını kapsamaktadır.

3. Yeniden Kullanım

Atıkların tasarlandığı şekilde aynı amaçla tekrar tekrar kullanıldığı herhangi bir işlemi ifade eder. Örneğin; kullandığımız cam şişeleri başka bir şey saklamak için, plastik market poşetlerini çöp poşeti olarak, eski kıyafetlerimizi kesip dikerek yeniden kullanım işlemi yapabiliriz.

4. Geri Dönüşüm

Geri dönüşüm, geri dönüştürebilir atıkların kaynağında ayrı toplanarak tekrar hammadde haline getirilmesidir. Diğer bir deyişle kullanıldıktan sonra atığa dönüşen malzemelerin çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemler uygulandıktan sonra hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılmasıdır. Örneğin; plastik ambalaj atıklarından elyaf içeren tekstil ürünleri, ahşap ambalajdan palet üretilmesi, atık su boruları üretilmesi, kağıt-karton atıklarının işlenerek tekrar kağıt-karton üretilmesi gibi…

5. Geri Kazanım

Atıkların fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemlerle başka bir ürüne çevrilmesidir. Aynı zamanda enerjiye de çevrilebilir. Organik atıkların anaerobik (oksijensiz) koşullarda parçalanarak biyogaz üretimi ve biyogazın enerjiye çevrilmesi geri kazanıma örnektir.

6. Enerji Geri Kazanımı

Geri dönüştürülmesi ve geri kazanımı mümkün olmayan atıkların; anaerobik çürütme, yakma, gazlaştırma, piroliz ve düzenli depolama sahası gibi süreçler aracılığıyla kullanılabilir ısıya, elektriğe veya yakıta dönüştürülmesidir.

7. Bertaraf

Geri Kazanımı mümkün olmayan atıkların bertaraf edilmesi işlemidir ve en son seçenek olarak kullanılması gereken işlemdir. Gerekli tedbirler alınmadan yapılırsa çevreye olumsuz etkileri olacaktır.

Günlük hayatımızda atık hiyerarşisinde en sık duyduğumuz basamaklar geri dönüşüm ve geri kazanım basamaklarıdır. Gelişen dünyamızda atık oluşturmamak ,doğal kaynakları kullanmamak yani atığı önlemek veya azaltmak bizim için çok zor.

Bu yüzden geri dönüşüm ve geri kazanım için tüm insanlığın bilinçlenmesi gerekiyor. Dünya gelişmeye, nüfus artmaya ve tüketim devam ettikçe atıklar da doğru orantılı olarak artmaya devam edecektir.

Dünyada her yıl milyarlarca atık çıkıyor. Bu atıkları doğru yönetebilmek, aslında bir ülkenin çevreye gösterdiği duyarlılığı ve doğayı koruma politikalarına verdiği önemdir. Bu süreçte çevreyi korumak, gelecek nesillere temiz bir doğa bırakmak elbette çok önemli, bu yüzden atık yönetimini; geri dönüşümü, geri kazanımı yaşam biçimi haline getirmeye inanıyorum.

Bu amaçla hazırlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği’nde tüm detaylar bulunmaktadır.

Yönetmelik için tıklayınız: Atık Yönetimi Yönetmeliği

Aşağıda TÜİK verilerine göre 2020 yılına ait ülkemizde çıkan atıkların miktarı, nereden çıktığı ve hangi işlemlere tabi tutulduğu gösterilmiştir.

TÜİK Verilerine Göre Atık Miktarları

Ülkemizde TÜİK verilerine göre 2020 yılında imalat sanayi işyerleri, maden işletmeleri, termik santraller, organize sanayi bölgeleri (OSB), sağlık kuruluşları ve hane halklarında 2020 yılında 30,9 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 104,8 milyon ton atık oluştu. Toplam atık miktarı 2018’e göre %10,5 arttı.

İmalat sanayi işyerlerinde 4,6 milyon tonu tehlikeli olmak üzere toplam 23,9 milyon ton atık oluştu. Toplam atığın %56,3’ü satıldı veya lisanslı atık işleme tesislerine gönderildi, %24,2’si düzenli depolama tesislerine gönderildi, %7,1’i işyeri sahasında depolandı, %7’si tesis bünyesinde geri kazanıldı, %3,2’si belediye veya OSB yönetimleri tarafından toplandı, %1,7’si beraber yakma (ko-insinerasyon) veya yakma tesislerine gönderildi, %0,4’ü dolgu malzemesi olarak kullanıldı/doğaya yeniden kazandırıldı, %0,1’i ise diğer yöntemlerle bertaraf edildi.

Maden işletmelerinde dekapaj malzemesi/pasa hariç 27,6 milyon ton atık oluştu. Dekapaj malzemesi/pasa dahil oluşan 896,4 milyon ton toplam atığın %99,995’ini mineral atıklar oluşturdu. Toplam atığın %71,3’ü pasa sahalarında, atık barajlarında veya düzenli depolama tesislerinde bertaraf edildi, %26,4’ü ocak içine geri dolduruldu, %2,3’ü ise diğer yöntemlerle geri kazanıldı ya da bertaraf edildi.

Termik santrallerde 10 bin tonu tehlikeli olmak üzere toplam 24,4 milyon ton atık oluştu. Toplam tehlikesiz atığın %79,5’ini kül ve cüruf atıkları, %20,5’ini ise metal, kâğıt, plastik atıklar, atıksu arıtım çamurları ile evsel ve benzeri atıklar oluşturdu. Toplam atığın %85,9’u kül dağı, kül barajı veya düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilirken, %13,2’si lisanslı tesislere gönderildi ve maden/taş ocaklarının geri doldurulmasında kullanıldı, %0,9’u ise diğer yöntemlerle bertaraf edildi.

OSB müdürlüklerinin altyapı hizmetleri, atıksu arıtımı vb. idari faaliyetleri sonucu 117 bin tonu tehlikeli olmak üzere 279 bin ton atık oluştu. Oluşan atığın 6 bin tonu OSB bünyesinde geri kazanıldı veya geçici depolandı, 208 bin tonu OSB dışında geri kazanıldı, 66 bin tonu ise OSB bünyesinde veya OSB dışında bertaraf edildi. Bertaraf edilen atıkların %59,4’ü düzenli depolama tesislerinde, %40,6’sı ise belediye/OSB çöplüklerinde bertaraf edildi.

Sağlık kuruluşlarından 110 bin ton tıbbi atık toplandı. Toplam tıbbi atığın %23,7’si İstanbul, %7,8’i Ankara ve %5,8’i İzmir olmak üzere, %37,3’ü bu üç büyükşehirde bulunan sağlık kuruluşlarından toplandı. Toplanan tıbbi atığın %90,6’sı sterilize edilerek depolama alanlarına, %9,4’ü ise yakma tesislerine gönderilerek bertaraf edildi.

Belediyelerde 32,3 Milyon Ton Atık Toplandı

Toplam 1389 belediyenin 1387’sinde atık hizmeti verildiği tespit edildi. Atık hizmeti verilen belediyelerde toplanan 32,3 milyon ton atığın %69,4’ü düzenli depolama tesislerine, %17’si belediye çöplüklerine ve %13,2’si geri kazanım tesislerine gönderilirken, %0,4’ü ise açıkta yakılarak, gömülerek, dereye veya araziye dökülerek bertaraf edildi. Belediyelerde toplanan kişi başı günlük ortalama atık miktarı 1,13 kg olarak hesaplandı.

Belediyeler tarafından işletilen atıksu arıtma tesislerinde, 314 bin ton (kuru madde bazında) atıksu arıtma çamuru oluştuğu tespit edildi.

Atık İşleme Tesislerinde 127,4 Milyon Ton Atık İşlendi

Atık bertaraf ve geri kazanım tesislerinde işlenen 127,4 milyon ton atığın 78,3 milyon tonu bertaraf edildi, 49,1 milyon tonu ise geri kazanıldı. Toplam işlenen atık miktarı 2018’e göre %22 arttı.

Düzenli depolama tesislerinin toplam kapasitesi 1,2 milyar m3 olarak tespit edildi. Toplam 174 düzenli depolama tesisinde 31,9 milyon tonu tehlikeli olmak üzere 77,8 milyon ton atık bertaraf edildi.

Atık geri kazanım lisansı olan beraber yakma (ko-insinerasyon) tesislerinde 1,3 milyon ton atık yakılarak enerji geri kazanımı gerçekleştirildi. Kompost ve beraber yakma tesisleri hariç lisansı olan diğer atık geri kazanım tesislerinde ise toplam 47,6 milyon ton metal, plastik, kâğıt, mineral vb. atık geri kazanıldı.